جمهوری اسلامی نام حکومت سیاسی حاکم بر کشورهای پاکستان، موریتانی، ایران و افغانستان است ؛نام جمهوری اسلامی برای اولین بار در سال 1956 (میلادی) به عنوان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کاربرده شد.
| کشور | سال آغاز | چگونگی آغاز | سال پایان | چگونگی پایان |
|---|---|---|---|---|
| پاکستان | 1956 | پیشنهاد اقبال لاهوری برای جدایی پاکستان از هند به علت مسلمانی مردم | تاکنون | نامعلوم |
| موریتانی | 1960 | قیام رهبران قبایل و از جمله سیدی ولد مولای الزین و احمد العیده | تاکنون | نامعلوم |
| ایران | 1979 | انقلاب 57 به رهبری خمینی و برگزیدن نوع رژیم سیاسی به پیشنهاد خمینی در همه‌پرسی | تاکنون | نامعلوم |
| افغانستان | 2004 | پیشنهاد رهبران مذهبی افغانی پس از حمله آمریکا | تاکنون | نامعلوم |
ویژگی‌ها
جمهوری اسلامی در هر یک از این چهار کشور به گونه‌های گوناگون از دیگری است و بر این پایه این نوع حکومت تعریف دقیق و یکسانی ندارد. از نگاه ترکیب واژگانی مفهوم این واژه مانند ترکیب جمهوری عربی (رژیم سیاسی بیشتر کشورهای عربی) دارای ابهام‌هایی است. با توجه به تعریف جمهوری که حکومت بر پایه نگرش بیشتر مردم اداره می شود نه پیروان مذهبی ویژه؛ به کاربردن واژه اسلامی هنگامی درست است که بیشتر مردم کشور مسلمان باشند و هنگامی نادرست است که بیشتر مردم کشور مسلمان نباشند . اما در بعد عملی، جمهوری اسلامی را می‌توان یک جمهوری دانست که پایه های جمهوری را تا جایی که با پایه های اسلام ناسازگار نباشد عملی می‌کند واین هم در قوانین این کشورها پیش بینی شده‌است برای نمونه در ایران نهادی به نام شورای نگهبان این کار را انجام می‌دهد و در قانون اساسی افغانستان هم آشکارا یاد شده که هیچ قانونی نباید با دین اسلام ناسازگار باشد.
جمهوری اسلامی پاکستان
واژه جمهوری اسلامی برای اولین بار بسان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کاربرده شد. در متن اولین قانون اساسی پاکستان (آئین پاکستان) که در سال 1956 (میلادی) به اتمام رسیده آشکارا آمده نوع حکومت در این کشور جمهوری اسلامی (اسلامی جمهوریه پاکستان Isl?m? Jomhuri-ye P?kist?n)است. پس ازآن این ترکیب به نام پاکستان افزوده و نام جاافتاده بلند آن جمهوری اسلامی پاکستان است.
جمهوری اسلامی موریتانی
در قرن هفدهم فرانسویان بر ساحل این سرزمین پا گذاشتند، ولی تا 1903 امیرنشین‌های دور از ساحل را ضمیمه نکردند. موریتانی در 1960 استقلال یافت. در 1976 وقتی اسپانیا از صحرای غربی دست کشید، مراکش و موریتانی این سرزمین را بین خود تقسیم کردند، ولی موریتانی نتوانست چریک‌های پولیساریو را، که برای استقلال صحرای غربی می‌جنگند، شکست دهد و از ادعای خود منصرف شد (1979). در 1989، تنش میان اعراب مسلط شمال و سیاهپوستان افریقای جنوبی به خشونت انجامید. این کشور پس از 1976 تحت حاکمیت نظامیان بود و در 1979 تک‌حزبی گردید. در 1992 انتخابات چندحزبی برگزار شد.
جمهوری اسلامی ایران
اساس پیدایش جمهوری اسلامی ایران بر پایه نظریه ولایت فقیه است. حسینعلی منتظری در کتابی به روشن سازی این نظریه پرداخت. بر پایه این نظریه در زمان غیبت امام دوازدهم، فقیه واجد شرایط به عنوان ولی فقیه انتخاب می‌شود که وظایف امام غایب در زمان غیبت را به عهده دارد. نظریه ولایت مطلقه فقیه در سال‌های اخیر توسط آیت الله خمینی مطرح شده و نظریات مشابهی نیز در آثار فقیهان پیشین نیز هست.
بر پایه قانون اساسی ایران، پایه حکومت جمهوری اسلامی ایران بر پایه جمهوری و اسلام بنا شده‌است.
در 12 فروردین 1358 به رفراندم گذاشته شد، که 98?2 درصد شرکت‌کنندگان به آن رأی آری دادند.
هر چند پس از آن انتخابات‌ها و همه پرسی‌های گوناگونی برگزار شد که از جمله? آنها می‌توان به همه پرسی قانون اساسی سال 1358 اشاره کرد که با رأی بیشتر مردم به عنوان قانون اساسی ایران برگزیده شد. البته پس از آن در سال 1368 این قانون بهسازی شد. هر چنداین قانون اساسی هم، مخالفان و موافقانی را هم در داخل و هم در خارج ایران دارد.
ساختار سیاسی ایران شامل اشخاص حقیقی و حقوقی زیر است. رهبر در راس هرم قدرت قرار دارد. پس از رهبر ساختار سیاسی جمهوری اسلامی بر پایه سه نیرو است: 1.نیروی کارگزار 2.نیروی قانون گزار 3.نیروی دادرسی
در کنار این نهادها، مجلس خبرگان، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز هستند.
در کنار این،اختیارات رهبر به حدی است که می‌تواند شش نفر از اعضای شورای نگهبان، تمامی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام (که این نهاد در برخی کارها به کمک رهبر می‌آید)، رئیس قوه? قضائیه (بالاترین مقام قضائی کشور)، البته او علاوه بر انتخاب افراد بر نحوه? کار آنها هم نظارت و در برخی موارد دخالت می‌کند. البته این دخالت بر اساس قانون است. البته تمامی این اختیارات گوشه‌ای از اختیاراتی است که فقط قانون به رهبر می‌دهد. اکنون رهبر جمهوری اسلامی ایران آیت الله سید علی خامنه‌ای است که پس از مرگ آیت الله روح الله خمینی مجلس خبرگان رهبری در خرداد سال 1368 خورشیدی این مقام را به وی واگذار کرد.
به طور کلی می‌توان گفت که حکومت جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر بیش از حکومت‌های مشابه خود در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی قدرت دارد که به علت دارا بودن منابع اقتصادی عظیم، قرار گرفتن در منطقه? خاورمیانه و در کناره? ساحل خلیج فارس و عوامل دیگر است.
جمهوری اسلامی افغانستان
با شکست طالبان توسط ائتلاف جهانی ضد تروریسم به رهبری آمریکا لویه جرگه? اضطراری برای تشکیل دولت انتقالی تشکیل شد. در این لویه جرگه 2 تن از رهبران سیاسی و مذهبی شیعه و سنی افغانستان به نام‌های آیت‌الله آصف محسنی و عبدالرب سیاف خواهان افزودن کلمه? اسلامی به دولت انتقالی شدند. این کار انجام شد و دولت انتقالی اسلامی افغانستان بر سر کار آمد. تأثیر افزایش این کلمه ماندگار بود و نویسندگان قانون اساسی جدید افغانستان هم نام رژیم سیاسی افغانستان را جمهوری اسلامی نامیدند. در جمهوری اسلامی افغانستان رئیس جمهوری با رای مستقیم مردم برای 5 سال انتخاب می‌شود. دو دستگاه قانون گذاری به نام‌های ولسی جرگه (پارلمان) و مشرانو جرگه (مجلس سنا) وجود دارد. نیروی دادگستری آزادانه عمل می‌کند. رئیس جمهور رئیس آنرا انتخاب می‌کند و ولسی جرگه به آنها رأی می‌دهد.